Η Μέλισσα

Μέλισσα

Είναι ένα έντομο υμενόπτερο που ζει με τάξη και οργάνωση σε σμήνη που μπορεί να φτάσουν μέχρι και τις 60000. Είναι ένα από τα έντομα που εκμεταλλεύεται ο άνθρωπος. Η μέλισσα ζει στη Γη το λιγότερο 15 εκατομμύρια χρόνια και θεωρείται από τους πιο παλιούς κατοίκους της, που εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και σήμερα.

Το σώμα των μελισσών αποτελείται από το κεφάλι, το θώρακα και την κοιλιά. Στο κεφάλι των μελισσών υπάρχουν δυο σύνθετα μάτια στα πλάγια και τρία απλά στο πάνω μέρος. Από το τμήμα που βρίσκεται ανάμεσα στα μάτια, φυτρώνουν δυο κεραίες, πάνω στις οποίες βρίσκονται διάφορα αισθητήρια όργανα. Στο μπροστινό τμήμα του θώρακα φέρει δύο ζεύγη μεμβρανωδών φτερών. Η κοιλιά είναι χωρισμένη σε δακτυλίους και ανάμεσα στους δακτυλίους βρίσκονται οι κηρογόνοι αδένες. Ο τελευταίος απ' τους δακτυλίους έχει το κεντρί. Μόνο τα θηλυκά διαθέτουν κηρογόνους αδένες και κεντρί.

Είναι από τα ελάχιστα είδη των εντόμων που ο άνθρωπος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί, προσβλέποντας σε κάποιο οικονομικό όφελος. Η προσπάθεια αυτή του ανθρώπου να εξημερώσει τη μέλισσα δεν είναι νέα. Μια σπηλαιογραφία στην Μπικόρπ της Ισπανίας, ηλικίας τουλάχιστον 15.000 χρόνων επιβεβαιώνει την προσπάθεια αυτή. Εικονίζει έναν άνθρωπο να προσπαθεί να πάρει μέλι από μελίσσι.

Μέλισσα

Η προσφορά, όμως, των μελισσών είναι μεγαλύτερη στη γονιμοποίηση των φυτών. Έχουν αξιοσημείωτη τάξη, οργάνωση και εργατικότητα. Μόλις βγουν οι νεαρές εργάτιδες ασχολούνται με την περιποίηση των προνυμφών. Στη συνέχεια, ασχολούνται με την καθαριότητα της κυψέλης, τη μεταφορά νερού και κατόπιν μαζεύουν νέκταρ και γύρη. Κάθε σμήνος έχει μια βασίλισσα. Γεννά μέχρι και 3000 αυγά τη μέρα. Γεννά κατά βούληση εργάτιδες και κηφήνες. Τρέφεται από τις εργάτιδες βασιλικό πολτό μέσα στο στόμα. Οι απλές μέλισσες μόνο 3 ημέρες μετά την εκκόλαψή τους τις ταΐζουν βασιλικό πολτό. Αν η βασίλισσα πεθάνει ή από γεράματα δεν αποδίδει, δημιουργούν 5-8 βασιλικά κελιά διότι γίνεται πολύ πιο μεγάλη από τις άλλες μέλισσες και τρέφεται διαρκώς βασιλικό πολτό. Η βασίλισσα γονιμοποιείται στον αέρα μια φορά στη ζωή της από τον δυνατότερο κηφήνα, διότι ο δυνατότερος κηφήνας κατορθώνει να τη φτάσει στο πέταγμα. Μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα επιστρέφει στην κυψέλη. Οι φύλακες εργάτριες επιτρέπουν στη βασίλισσα να περάσει μόνο στην περίπτωση που έχει γονιμοποιηθεί, διαφορετικά δεν την αφήνουν μέχρι που να γονιμοποιηθεί. Δεν αφήνουν όμως τους κηφήνες να περάσουν. Μετά το γαμήλιο ταξίδι, οι κηφήνες είναι καταδικασμένοι σε θάνατο.

Οι κηφήνες θανατώνονται αν λιγοστέψει η παραγωγή από τις εργάτιδες.

Οι μέλισσες εκτρέφονται για το μέλι, που θεωρείται μια από τις πιο καλές τροφές, για το βασιλικό πολτό που χρησιμοποιείται σαν διεγερτικό και στην παρασκευή καλλυντικών, για το κερί, που πριν από μερικά χρόνια είχε μεγάλη αξία, και για το δηλητήριό τους που περιέχει ουσίες, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν φάρμακο για τους ρευματικούς. Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά των μελισσών στο ζήτημα της επικονίασης των λουλουδιών. Η οικονομική σημασία της γονιμοποίησης, στην οποία συμβάλλουν οι μέλισσες μεταφέροντας γύρη από λουλούδι σε λουλούδι, είναι ανυπολόγιστη.

Την αδύνατη κυψέλη ενίοτε τη λεηλατούν οι άλλες αν πλεονάζει το μέλι. Η μέλισσα με το ρόλο της εργάτιδας ζει λίγες εβδομάδες. Αυτές που εκκολάπτονται το φθινόπωρο ζουν μέχρι την άνοιξη.

Το είδος της μέλισσας της μελιτοφόρου, όπως επίσημα ονομάζεται η μέλισσα, απαρτίζουν τρεις βασικές ομάδες, η κάθε μια από τις οποίες χωρίζεται σε μερικές φυλές. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τις μέλισσες της ανατολικής Ασίας με κύριο εκπρόσωπο τη μέλισσα την ινδική. Η δεύτερη ομάδα είναι η αφρικανική και η τρίτη ομάδα είναι η ευρωπαϊκή, που χωρίζεται σε πάνω από 10 φυλές. Οι πιο γνωστές στον κόσμο είναι η Ιταλική (ligoustica) και η Γιουγκοσλαβική (Carnica), ενώ στην Ελλάδα πιο διαδεδομένη ντόπια φυλή είναι η (Cecropia) η οποία πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο βασιλιά της Πελοποννήσου.

Η κάθε ομάδα από τις προαναφερθείσες έχει μερικά βασικά διακριτά χαρακτηριστικά, γεγονός που την κάνει να ξεχωρίζει από τις άλλες και, κατά συνέπεια, καθιστά την ομάδα και το είδος μοναδικό. Η συστηματική διασταύρωση των μελισσών για να δημιουργηθεί νέος τύπος τα τελευταία χρόνια, που θα έχει μέσο μέγεθος, έχει σα στόχο τη δημιουργία ενός είδους μέλισσας που θα είναι ήσυχη και εργατική και θα πολλαπλασιάζεται σχετικά εύκολα την άνοιξη.

Μελισσοκομία

Το κρητικό μέλι είναι απολύτως φυσικό προϊόν η παραγωγή του ευνοείται σε περιοχές με ενδημική βλάστηση. Ο πλούτος του βιοσυστήματος του νησιού σε ενδημικά και αρωματικά φυτά συνεισφέρει στο από αρχαιοτάτων χρόνων εγχείρημα της ανάπτυξης της μελισσοκομίας στην Κρήτη διότι προσφέρει στις κρητικές μέλισσες την αγαπημένη τους τροφή. Μια βόλτα στους μελισσόκηπους της Κρήτης καθιστά καταφανές γιατί αυτό το νησί παράγει το πιο αρωματικό μέλι του κόσμου: Χιλιάδες θάμνοι μοσχομυρίζουν και μερικοί απ' αυτούς φυτρώνουν μόνο στην Κρήτη! Οι Κρήτες μελισσοπαραγωγοί δεν απαιτείται να προβούν στο να διατρέφουν με ζάχαρη τις μέλισσές τους γιατί δεν υπάρχουν νεκρές εποχές, ούτε περίοδοι που η άγρια βλάστηση είναι καλυμμένη με χιόνι για να μη μπορούν να βρουν μόνες την τροφή τους.

Από την εποχή του μινωικού πολιτισμού μέχρι σήμερα η Κρήτη παράγει συνεχώς μέλι! Και είναι σα να μην έχει αλλάξει τίποτα μέσα στις χιλιετίες. Ίσως να βελτιώθηκε λίγο η κυψέλη αλλά όλα τα άλλα έμειναν ίδια. Η διεξαγωγή της επεξεργασίας του κρητικού μελιού πραγματοποιείται με φυσικό τρόπο. Οι παραγωγοί αποφεύγουν τις υψηλές θερμοκρασίες που θα λειτουργούσαν καταστροφικά για τις βιταμίνες.

Η μέλισσα σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν νύμφη, τροφός του Δία. Ήταν κόρη του πρώτου βασιλιά της Κρήτης, που το όνομά του ήταν Μελισσέας. Οι Κρητικοί πίστευαν από την αρχαιότητα πως ο καλύτερο μέλι έβγαινε στο νησί τους, επειδή την τέχνη της μελισσοκομίας τη δίδαξε στους ανθρώπους αυτή η εξαιρετική νύμφη, που άλλες πηγές την αναφέρουν και ως ιέρεια της Ρέας. Ήταν, λοιπόν, φυσικό η μητέρα του Δία να εμπιστευθεί το γιο της στα χέρια της μέλισσας, διότι ήξερε καλά να τον μεγαλώσει με το ξανθό κα διάφανο παχύρευστο χρυσάφι της Κρήτης! Το μέλι της.

Στα αρχαία χρόνια οι συγγραφείς έκαναν ειδική αναφορά σε ειδικές μέλισσες που ζούσαν μόνο στην Κρήτη και φώλιαζαν μόνο μέσα στο σπήλαιο της γέννησης του Δία. Στην εποχή μας οι ειδικοί επιστήμονες έχουν σαφή γνώση πως έχει καταγραφεί μια ειδική ποκιλία κρητικής μέλισσας που παράγει εξαιρετικής ποιότητας μέλι.

Χάρτες

Χάρτης καταλυμάτων